Subkern: Keuzes maken

Tussendoel: Je begrijpt dat economie gaat over het maken van keuzes en je kan met voorbeelden toelichten dat je niet alles kunt kopen met een beperkt inkomen.

Leerlingdoelen:

• Je kunt een definitie van geld geven en je kunt (met behulp van voorbeelden) uitleggen dat bij veel economische onderwerpen geld een belangrijke rol speelt.
• Je kunt minimaal twee verschillende inkomstenbronnen noemen.
• Je kunt de begrippen behoeften en middelen omschrijven.
• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) uitleggen waarom je niet alles kunt kopen met een beperkt inkomen en waarom je dus keuzes moet maken.

Subkern: Consumeren

Tussendoel: Je kunt een huishoudboekje opstellen en dit sluitend maken.

Leerlingdoelen:

• Je kunt een omschrijving geven van het begrip consumeren.
• Je kunt (met behulp van voorbeelden) duidelijk maken wat het verschil is tussen goederen en diensten.
• Je kunt (met behulp van voorbeelden) duidelijk maken wat het verschil is tussen dagelijkse uitgaven, vaste uitgaven en incidentele uitgaven.
• Je kunt bedragen per week omrekenen naar bedragen per jaar en je kunt bedragen per jaar omrekenen naar bedragen per maand.
• Je kunt de begrippen budget en begroting omschrijven. Je kunt een eenvoudige gezinsbegroting opstellen.
• Je kunt omschrijven wat bedoeld wordt met reserveren en bezuinigen.

Subkern: Produceren

Tussendoel: Je kunt uitleggen dat er verschillen bestaan tussen productie en consumptie, je kunt het verschil uitleggen tussen goederen en diensten.

Leerlingdoelen:

• Je kunt het begrip produceren omschrijven en je kunt de vier productiefactoren noemen.
• Je kunt bedrijven onderverdelen in bedrijven die goederen produceren en bedrijven die diensten produceren. Je kunt van beide soorten bedrijven minimaal vier voorbeelden noemen.
• Je kunt (aan de hand van een voorbeeld) uitleggen wat een bedrijfskolom is.
• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) duidelijk maken wat wordt bedoeld met investeren.

Subkern: Geld

Tussendoel: Je kunt uitleggen waar geld voor gebruikt wordt en je kan de rol van de Nederlandse Bank toelichten.

Leerlingdoelen:

• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) duidelijk maken wat het verschil is tussen directe ruil en indirecte ruil en kunt uitleggen dat geld het ruilproces soepeler laat lopen.
• Je kunt drie functies van geld noemen: ruilmiddel, spaarmiddel en rekenmiddel.
• Je kunt (met een voorbeeld) uitleggen wat het verschil is tussen chartaal en giraal geld.
• Je kunt minimaal twee activiteiten van banken noemen.
• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) uitleggen wat wordt bedoeld met De Nederlandsche Bank is de bank der banken.
  kunt een omschrijving geven van het begrip consumeren.

Subkern: Vraag en aanbod

Tussendoel: Je kunt uitleggen dat voor een succesvolle (ver)koop een koper en een verkoper nodig zijn.

Leerlingdoelen:

• Je weet dat de producenten de aanbieders van producten zijn en dat consumenten de vragers van producten zijn.
• Je kunt uitleggen wat de invloed is van de prijs op het aanbod van en de vraag naar een product.
• Je kunt uitleggen dat de verkoopprijs van een product de prijs is waar vraag en aanbod samenkomen (= evenwichtsprijs).
• Je kunt voorbeelden geven van een succesvolle koop en verkoop op een site als marktplaats.nl.

Subkern: Produceren: bedrijfskosten, afzet, omzet en winst

Tussendoel: Je kunt de winst uitrekenen met behulp van de verkoopprijs, afzet en de kostprijs.

Leerlingdoelen:

• Je kunt minimaal drie voorbeelden van bedrijfskosten noemen.
• Je kunt een eenvoudige kostprijs berekening maken en je kunt uitleggen waarom de verkoopprijs van een product boven de kostprijs moet liggen.
• Je kunt duidelijk maken wat het verschil is tussen brutowinst en nettowinst en je kunt een winstberekening maken.

Subkern: Consumenten- en producentengedrag

Tussendoel: Je kunt laten zien dat je begrijpt dat het koopgedrag van consumenten te beïnvloeden is door producenten.

Leerlingdoelen:

• Je kunt het begrip koopgedrag omschrijven en je kunt twee factoren noemen die je koopgedrag beïnvloeden.
• Je kunt (met behulp van voorbeelden) uitleggen wat het verschil is tussen commerciële en ideële reclame.
• Je kunt omschrijven (en voorbeelden geven van) wat een ondernemer bedoeld met zijn doelgroep.
• Je kunt omschrijven wat wordt bedoeld met het marketingbeleid van een ondernemer en je kunt minimaal twee instrumenten van het marketingbeleid noemen.

Subkern: Levensloop: gezinnen ruilen over de tijd

Tussendoel: Je kunt de levensloop van een persoon/gezin indelen in drie fasen en de drie fasen beschrijven.

Leerlingdoelen:

• Je kunt het leven van een persoon indelen in drie fasen: de fase voordat je gaat werken, de fase dat je werkt, de fase dat je met pensioen bent. Je kunt de inkomsten en uitgaven per fase vergelijken.
• Je kunt uitleggen dat scholing gezien kan worden als een persoonlijke investering.
• Je kunt (met behulp van voorbeelden) uitleggen hoe mensen die met pensioen zijn aan een inkomen komen.

Subkern: Geld: sparen of lenen

Tussendoel: Je begrijpt dat geld lenen niet gratis is en je kan dit met een rekenvoorbeeld onderbouwen.

Leerlingdoelen:

• Je kunt uitleggen wat sparen is en wat lenen is en je kunt de voordelen en nadelen van sparen en lenen met elkaar vergelijken.
• Je kunt uitleggen wat rente is en je kunt uitrekenen welke rentebedrag je krijgt/betaalt als je geld spaart/geld leent.
• Je kunt twee factoren noemen die van invloed zijn op het bedrag dat je kunt lenen.
• Je kunt uitleggen waarom de meeste mensen voor het kopen van een huis een hypotheek nodig hebben.
• Je kunt de voordelen en nadelen van een huis kopen en een huis huren met elkaar vergelijken.

Subkern: De overheid

Tussendoel: Je kunt voorbeelden geven (uit je eigen woonomgeving) van goederen en diensten die door de overheid worden aangeboden.

Leerlingdoelen:

• Je kunt met behulp van een voorbeeld duidelijk maken dat de drie overheden (Rijk, provincie en gemeente) een eigen taak hebben.
• Je kunt voorbeelden noemen van producten (goederen en diensten) die door de overheid worden verzorgd.
• Je kunt uitleggen dat de overheid doordat we belasting betalen geld heeft om de overheidsproducten te kunnen aanbieden.

Subkern: Samenwerken

Tussendoel: Je begrijpt dat het niet altijd voordelig is om alleen aan jezelf te denken en dat je soms moet samenwerken om meer te bereiken.

Leerlingdoelen:

• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) omschrijven wat wordt bedoeld met meeliftgedrag en je kunt uitleggen waarom meeliftgedrag soms voor jezelf negatief kan zijn.
• Je kunt uitleggen wat een collectieve arbeidsovereenkomst is. Je kunt uitleggen dat het proces om te komen tot een collectieve arbeidsovereenkomst een voorbeeld is waarbij samenwerken en onderhandelen meer kan opleveren dan het enkel gaan voor eigenbelang.

Subkern: Risico en verzekeren

Tussendoel: Je kunt uitleggen wat een verzekering is, je kunt uitleggen waarom je een verzekering moet (of kunt) afsluiten.

Leerlingdoelen:

• Je kunt het begrip verzekering omschrijven; je gebruikt daarbij de woorden: premie, polis, eigen risico, verzekeraar en verzekeringsnemer.
• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) uitleggen wat het verschil is tussen een schadeverzekering en een sommenverzekering.
• Je kunt voorbeelden noemen van verzekeringen die je moet of kunt afsluiten, denk aan WA-verzekering, fietsverzekering en inboedelverzekering.
• Je kunt uitleggen waarom mensen soms misbruik willen maken van hun verzekering. Je kunt ook een maatregel noemen waarmee een verzekeringsmaatschappij het misbruik kan proberen te voorkomen.

Subkern: Risico en beleggen

Tussendoel: Je weet wat beleggen is.

Leerlingdoelen:

• Je kunt uitleggen wat een aandeel is en kunt omschrijven wat wordt bedoeld met de koers van een aandeel en je weet dat aandelen worden verhandeld op de beurs.
• Je kunt omschrijven wat beleggen is en je kunt uitleggen dat je een financieel risico loopt als je belegt.

Subkern: Ondernemingsvormen

Tussendoel: Je kunt verschillende ondernemingsvormen noemen.

Leerlingdoelen:

• Je kunt aangeven bij welke instantie je moet zijn als je je eigen bedrijf gaat beginnen.
• Je kunt de ondernemingsvormen éénmanszaak, vof, bv en nv met elkaar vergelijken.

Subkern: Ontwikkelingsgebieden

Tussendoel: Je kunt voorbeelden geven van rijke en arme landen en je kunt omschrijven waarom dat zo is.

Leerlingdoelen:

• Je kunt omschrijven wat wordt bedoeld met welvaart en je kunt het verschil tussen welvaart en welzijn uitleggen.
• Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met het nationaal inkomen van een land en kunt uitleggen dat het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking een maat is voor de welvaart van een land.
• Je kunt aangeven waar op aarde de meeste ontwikkelingslanden liggen en je kunt minimaal vier kenmerken van een ontwikkelingsland noemen.
• Je kunt voorbeelden van ontwikkelingssamenwerking noemen.
• Je kunt uitleggen wordt wordt bedoeld met Fair trade en kunt uitleggen wat wordt verstaan onder 'trade not aid'.

Subkern: Belastingen

Tussendoel: Je begrijpt dat de overheid voor haar inkomsten grotendeels afhankelijk is van (directe en indirecte) belastingen.

Leerlingdoelen:

• Je kunt het verschil uitleggen tussen directe en indirecte belastingen.
• Je kunt uitleggen wanneer je loon- en inkomstenbelasting en wanneer je BTW betaalt.
• Je kunt drie voorbeelden van overheidsuitgaven noemen die bijdragen aan de welvaart en groei.

Subkern: Economische groei

Tussendoel: Je kunt uitleggen waarom de economie van Nederland krimpt of juist groeit.

Leerlingdoelen:

• Je kunt het begrip productiecapaciteit omschrijven.
• Je kunt het begrip economische groei omschrijven.
• Je kunt uitleggen dat een toenemende vraag naar producten kan leiden economische groei.

Subkern: Europa

Tussendoel: Je kunt omschrijven wat het betekent dat Nederland onderdeel uitmaakt van de EU.

Leerlingdoelen:

• Je kunt een reden noemen waarom landen na de Tweede Wereldoorlog gingen samenwerken.
• Je kunt minimaal 10 landen noemen die lid zijn van de EU en je kunt minimaal 2 Europese landen noemen die geen lid zijn van de EU.
• Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met 'vrij verkeer van personen' en 'vrij verkeer van producten' binnen de EU.
• Je kunt een voordeel noemen van de invoering van de euro door een aantal EU-landen.
• Je kunt (aan de hand van een voorbeeld) laten zien dat er tussen de landen van de EU (economische) verschillen zijn.
• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) uitleggen waarom de samenwerking binnen de EU soms op weerstand stuit.

Subkern: Werkloosheid

Tussendoel: Je kunt uitleggen waarom iemand werkloos kan worden en wat gedaan kan worden om iemand weer aan een baan te helpen.

Leerlingdoelen:

• Je kunt (met behulp van voorbeelden) uitleggen wat wordt verstaan onder de vraag naar arbeid (= werkgelegenheid).
• Je kunt uitleggen wat wordt verstaan onder het aanbod van arbeid (= beroepsbevolking).
• Je kunt twee voorbeelden noemen waardoor mensen werkloos kunnen worden.
• Je kunt twee maatregelen noemen die genomen kunnen worden om werkloosheid te bestrijden.

Subkern: Wisselkoers

Tussendoel: Je kunt de prijs van een buitenlands product in een andere valuta omrekenen naar euro's (of omgekeerd).

Leerlingdoelen:

• Je kunt uitleggen wat vreemde valuta zijn en je kunt drie voorbeelden van vreemde valuta noemen.
• Je kunt het begrip wisselkoers omschrijven en je de prijs van een product in een vreemde valuta omrekenen naar euro als je de wisselkoers weet (en omgekeerd).

Subkern: Tegen of met elkaar?

Tussendoel: Je hebt zicht op internationale handel.

Leerlingdoelen:

• Je kunt omschrijven wat wordt bedoeld met internationale handel; je gebruikt daarbij de begrippen import en export.
• Je kunt omschrijven wat wordt bedoeld met een open economie en je kunt uitleggen waarom Nederland een open economie heeft.
• Je kunt (met behulp van een voorbeeld) uitleggen wat wordt bedoeld met internationale concurrentie.
• Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met protectionisme en je kunt een voorbeeld noemen van protectionisme en je kunt uitleggen waarom een land zo'n maatregel neemt.
• Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met vrijhandel en je kunt een voordeel noemen van vrijhandel.